De keelamandelen kunnen diverse klachten veroorzaken. Veel voorkomende klachten van de keelamandelen zijn keelpijn, keelontsteking, slikklachten, tonsilsteentjes die een vieze geur uit de mond veroorzaken, tonsillitis (amandelontsteking) en peritonsillair abces en snurken (met of zonder slaapapneu). Daarnaast kan er kanker in de keelamandel ontstaan; dit ziektebeeld zullen wij hier niet behandelen.
Acute pharyngitis (keelontsteking):
Beeld van acute pharyngitis bij een patiënt zonder keelamandelen.
Pharyngitis is de medische term voor een ontsteking van de keel én / of keelamandelen. In de meerderheid van de gevallen (70%) wordt deze veroorzaakt door een virusinfectie. De meest voorkomende verwekkers zijn het Rhinovirus, Coronavirus, (para)influenzavirus, RSV virus en Adenovirus. Ook bacteriën (bv Groep A streptococcen) en schimmels kunnen een rol spelen bij een acute pharyngitis (1).
De meest voorkomende klachten bij een keelontsteking zijn algehele malaise, hoesten, keelpijn, koorts, gezwollen klieren in de hals, pijn bij het slikken en een loopneus. In de Nederlandse huisartsenpraktijk komt acute keelontsteking in ongeveer 50 per 1000 patiëntjaren voor (2).
In de behandeling van acute pharyngitis staat pijnstilling en koud water drinken op de voorgrond. Antibioticagebruik is in de meeste gevallen niet geïndiceerd.
Tonsillitis (keelamandelontsteking):
Tonsillitis
Tonsillitis is ontsteking van de tonsillen (keelamandelen). De tonsillen zijn gezwollen, rood, pijnlijk en soms bedekt met wit beslag. Er kan een indeling gemaakt worden naar acute, recidiverende acute en chronische tonsillitis. Een mogelijke complicatie is het peritonsillair abces.
De incidentie van acute tonsillitis in de totale Nederlandse bevolking licht rond 0.1%. De incidentie bij kinderen tot 14 jaar is twee keer zo hoog, namelijk 0.2%. In beide gevallen gaat het om het aantal patiënten dat acute tonsillitis doormaakt in een jaar, niet het aantal episodes van acute tonsillitis.
Tonsillitiden komen significant vaker voor op kinderleeftijd en vaker bij meisjes dan bij jongens (3).
Tonsillitiden worden over het algemeen veroorzaakt door virale of bacteriële infecties en door immunologische factoren. Op de voorgrond staan keelpijn, koorts, foetor ex ore, dysfagie (moeite bij het slikken), odynofagie (pijn bij het slikken), luchtwegobstructie (snurken, mondademhaling, apneus) en gezwollen hals-lymfeklieren (met name level IB en II).
Pijnstilling en vocht zijn net als bij de acute pharyngitis de pijlers van de behandeling. In principe behoeft een ongecompliceerde tonsillitis niet met antibiotica behandeld te worden. Antibiotische behandeling kan wel zinvol zijn als er sprake is van een atypisch beloop of bij patiënten met een verhoogd risico op complicaties. Bij terugkerende tonsillitiden kan chirurgische / laser-verwijdering van de keelamandelen geïndiceerd zijn.
Amandelstenen (tonsilstenen, detritus, witte brokjes keel)
Tonsilsteentje (detritus)
Tonsilstenen (detritus of Tonsilloliths) zijn kleine witte gecalcificeerde brokjes die onstaan in de crypten van de amandelen. Deze steentjes worden ook wel detritus (= dood weefsel) genoemd. Tonsilsteentjes onstaan met name in de keelamandelen, maar worden soms ook in de tongtonsillen gezien. Tonsilstenen bestaan voornamelijk uit kalk, maar kunnen ook andere mineralen bevatten, waaronder fosfor, magnesium en ammonium (4).
Tonsilstenen komen bij ongeveer 15% van de mensen voor en worden vaker gezien bij mensen met recidiverende tonsillitiden. De steentjes ontstaan door ophoping van (dood) weefselmateriaal in de crypten van de amandel. Na verloop van tijd gaat dit gepaard met groei van bacteriën en schimmels waardoor een nare geur ontstaat. Mensen met crypteuze amandelen hebben dus meer kans op steenvorming.
Tonsilstenen leiden vaak tot halitose (slechte / stinkende adem). In mindere mate kunnen tonsilstenen aanleiding geven tot pijnklachten.
Kleine hoeveelheden steentjes geven vaak geen klachten. Indien er klachten ontstaan kan er door middel van mondspoelingen en monddouches geprobeerd worden om de stenen te verwijderen en de amandelen “schoon” te houden. Indien er onvoldoende resultaat wordt bereikt is chirurgisch ingrijpen geïndiceerd.
Bronnen:
- Mohsin Ali et al. Throat and nasal swabs for molecular detection of respiratory viruses in acute pharyngitis. Virology Journal. 2015
- https://www.nhg.org/standaarden/volledig/nhg-standaard-acute-keelpijn#note-4
- Sex differences in the incidence and severity of respiratory tract infections Falagas, Matthew E. et al. Respiratory Medicine , Volume 101 , Issue 9
- Pirkl, Irena, et al. “Large tonsillolith associated with accessory duct of ipsilateral submandibular gland; support for saliva stasis hypothesis.” Dentomaxillofacial Radiology (2015).